Pakosław został założony przez ród Awdańców prawdopodobnie pod koniec XIII w. w pobliżu starożytnego traktu, którym kupcy rzymscy z czasów Hadriana i Antoniusza Piusa zdążali do Morza Bałtyckiego. Był własnością Pakosławskich (do XVI w.) i Konarskich , później Wyssogotów, Zakrzewskich (do XVIII w.), Krzyżanowskich (XIX w) i Czarneckich ( do pocz. XX w.). Istnienie Pakosławia, wsi kościelnej, jest udokumentowane już pod rokiem 1310.
Pierwszy kościół w Pakosławiu został zbudowany z drewna zapewne pod koniec XIII wieku. (Proboszczowie są znani imiennie od początku XV w.). Był niewielki, ponieważ parafię tworzyła wtedy tylko wieś Pakosław i osada Sowy. Kościółek ten przetrwał do XVII wieku.
Przed 1644 rokiem, ówczesny dziedzic Pakosławia – Zakrzewski ufundował nowy kościół pod wezwaniem św. Walentego, kapłana i męczennika. Świątynia zbudowana z drewna miała kształt krzyża z dwiema bocznymi kaplicami. W roku 1865 nakładem hrabiego Stanisława Czarneckiego cały kościół wyremontowano i wymalowano, a ołtarze pozłocono. Wokół świątyni rozciągał się wtedy cmentarz grzebalny.
Zamiar budowy kolejnego większego i murowanego kościoła nurtował proboszczów od początku XIX wieku. Jednak pierwszą uchwałę o budowie nowego (obecnego) kościoła parafialnego w Pakosławiu powziął ks. prob. Wawrzyniec Dolny i patron hrabia Stanisław Czarnecki na posiedzeniu 27 listopada 1895 roku. Postanowiono, że nowa świątynia stanie na miejscu starego kościoła, a przygotowanie kosztorysu i rysunku powierzono architektowi Langnerowi z Wrocławia.
Budowę kościoła rozpoczęto 16 czerwca 1896 roku. Kierowanie pracami powierzono budowniczemu Feuerowi z Rawicza, który okazał się mało uczciwym fachowcem, ponieważ samowolnie zmienił konstrukcje i użył gorszego materiału. Dzięki energii ks. Dolnego budowa postępowała dość szybko. Wydano na nią więcej pieniędzy niż to opiewały kosztorysy. Przyczyną tego był fakt, że przy budowie wieży natrafiono na bardzo silne źródło wody, które trzeba było zlikwidować, zasypując kamieniami i zalewając betonem.
Budowę ukończono w 1899 roku, a 12 stycznia 1900 roku królewski radca Hirth z Poznania dokonał odbioru budowy. Konsekracji świątyni dokonano 8 lipca 1900 roku. Uroczystość tę poprzedziły tygodniowe misje święte.
Pakosławski kościół jest zbudowany w stylu neogotyckim z czerwonej cegły, a dach pokryty jest ciemnobłękitną dachówką. Świątynia ma 44 m długości, 13 m szerokości (w kaplicach bocznych 22 m), natomiast wysokość dochodzi do 15 m. Główną nawę przecinają dwa poprzecza tak, że kościół ma kształt podwójnego krzyża. Wieża osiąga wysokość 40 m. Wnętrze kościoła utrzymane jest także w stylu neogotyckim. Nad głównym wejściem do świątyni znajduje się figura Matki Boskiej Bolesnej z Dzieciątkiem trzymająca berło. Kościół posiada pięć ołtarzy, wszystkie neogotyckie, dostosowane do wnętrza. W prezbiterium na centralnym miejscu ustawiono główny ołtarz, w kształcie tryptyku szafkowego, wyrzeźbionego w drewnie modrzewiowym. W centrum ołtarza wkomponowane zostało tabernakulum z pozłacanymi drzwiczkami, a nad nim tron z kratkami do zamykania. Ołtarz zdobią figury św. Anny, Jadwigi, Stanisława i Wawrzyńca, rzeźbione w drewnie. Ponad nimi wznosi się na szczycie nastawy figura Matki Bożej Niepokalanej.
Po prawej stronie nawy kościoła stoi ołtarz św. Walentego, Kapłana i Męczennika, patrona kościoła parafialnego. W centrum ołtarza umieszczona została figura przedstawiająca Świętego jako kapłana w pozłacanej szacie, rzeźbiona w drewnie przez nieznanego artystę.
W prawej ręce św. Walenty trzyma miecz, a w lewej kielich. Na głowie Świętego umieszczono symbol męczeństwa – koronę w kształcie promienistego diademu. Figurę otaczają liczne drogocenne wota. Figura ta pochodziła ze starego kościoła. Ołtarz, tryptyk szafkowy wykonany w drewnie, zdobią też figury św. Józefa i św. Katarzyny.
Po lewej stronie nawy usytuowano ołtarz św. Rodziny. W jego środku wkomponowano płaskorzeźby przedstawiające Jezusa, Maryję i Józefa. Obok stoją figury św. Jana Nepomucena i św. Floriana. Cały ołtarz wykonany został również z drewna i otrzymał kształt tryptyku szafkowego.
Po tej samej stronie znajduje się ołtarz św. Antoniego. Został ufundowany przez Franciszka Hauzę w roku 1916. Ustawiono na nim figurę św. Antoniego wykonaną z terakoty. W poprzecznej nawie usytuowano ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Posiada on drewniane tabernakulum,
a pod ołtarzem znajduje się wnęka, którą wykorzystuje się na urządzanie Grobu Pańskiego w Wielki Piątek. Wysoko ponad ołtarzem wznosiła się kiedyś figura Najświętszego Serca Pana Jezusa. Obecnie znajduje się tam obraz NSPJ z połowy XX w.
W nawie głównej, po prawej stronie znajduje się sześcioboczna ambona. Podstawę jej osadzono na posadzce, a nad nią zawieszono daszek z wyobrażeniem Ducha Świętego.
W kościele znajdują się dwa konfesjonały zbudowane za czasów ks. Teodora Szymkowiaka (1 poł. XX w.).
Chrzcielnica stojąca przed prezbiterium wykonana jest z piaskowca. Spoczywa na drewnianej podstawie. Nakrycie chrzcielnicy, rzeźbione w drewnie, utrzymane w neogotyku zwieńcza rzeźba św. Jana Chrzciciela.
Na ścianach nawy kościoła zawieszone są stacje Drogi Krzyżowej pochodzące z 1903 roku, artystycznie rzeźbione w drewnie, wykonane w Lądku, osobisty dar dla kościoła parafialnego ks. proboszcza Wawrzyńca Dolnego. W kościele znajdują się jedne z niewielu zachowanych do dzisiaj organów zbudowanych w pracowni Braci Spiegel z Rychtala na Śląsku.
Patronem kościoła parafialnego w Pakosławiu jest św. Walenty, kapłan i męczennik. Kult św. Walentego w parafii był zawsze wielki. Odpust ku czci św. Walentego, nawiązując do najdawniejszej tradycji, jest odprawiany w sam dzień – 14 lutego. Kościół posiada krzyż z relikwiami św. Walentego z drugiej połowy XVII wieku oraz relikwie św. Walentego w tzw. małym pacyfikale – dar hrabiny Anny
z Mielżyńskich Czarneckiej, kolatorki z r. 1870 z poświadczeniem prawdziwości z roku 1869 z Rzymu skąd były przywiezione.
Od lat 60 – tych XX w. parafia świętuje też odpust ku czci Macierzyństwa Bożego Maryi Dziewicy (drugi tytuł kościoła),który przypada w pierwszą niedzielę po 11 października. Jest on wyrazem głębokiej czci i szczególnego kultu mieszkańców Parafii wobec Bogarodzicy Maryi.
Tekst: Barbara Kubacka